مسجد دارالاحسان در ضلع شمالی خیابان امام خمینی و در بافت قدیم سنندج قرار دارد

مسجد دارالاحسان در ضلع شمالی خیابان امام خمینی و در بافت قدیم سنندج قرار دارد. این خیابان که مسجد اکنون در کنار آن واقع شده است از سال ۱۳۱۰ شمسی به بعد ایجاد شده است. بر اساس کتیبه‌های موجود، بنای مسجد در سال ۱۲۲۷ هجری قمری توسط امان‌الله خان اردلان والی کردستان ساخته شد. این بنا شامل دو ایوان شرقی و جنوبی، گل دسته‌های بالای ایوان شرقی، صحن مرکزی، ۱۲ حجره در اطراف، شبستان ستون دار با ۲۴ ستون سنگی مارپیچ است.

مسجد دارالاحسان را می‌توان مسجد – مدرسه دانست، زیرا بخشی از مسجد به حجره‌های طلاب علوم دینی اختصاص دارد و بخش جنوبی آن صحن اصلی مسجد است. این بنا دارای تزیینات کاشی کاری هفت رنگ مینایی فوق‌العاده پرکار، ظریف، ازاره‌های مرمرین، آجرکاری لعاب دار و معقلی، حوض سنگی و فواره‌های زیبا و همچنین ستونهایی با تزیینات طنابی است.

بنای مسجد دارالاحسان در سال ۱۲۲۷ هجری قمری توسط امان‌الله خان اردلان والی کردستان ساخته شد

اطراف شبستان و سر ستون‌ها با دو سوم قرآن تزئین شده است که آیات را با کاشی، به خطی که شبیه به خط کوفی است نوشته‌اند. این مسجد در گذشته یکی از مهم‌ترین دارالعلم‌های دینی بوده و بسیاری از علما در این دارالعلم به کسب علوم مختلف پرداخته‌اند. مسجد دارالاحسان، یکی از ارزشمندترین مساجد استان کردستان از نظر معماری و تزیینات معماری است. برجسته‌ترین ویژگی‌های هنری این بنا کاشیکاری زیبای آن است. . بعلاوه کتیبه‌های زیبای مسجد به روی سنگ مرمر و حجاری گل و گیاه در حواشی آنها ازجمله تزئینات حجاری منحصر به فرد محسوب می‌گردند.

معماری مسجد دارالاحسان سنندج
مسجد دارالاحسان در ضلع غربی قلعه حکومتی (دژ سنندج) به روی مکان بلند تری نسبت به بافت شهر قرار دارد، به گونه‌ای که از هر نقطه شهر به‌سهولت می‌توان گلدسته‌های آن را دید و صدای مؤذّن را شنید. این مسجد را هم درزمان ساخت و هم در شرایط حاضر می‌توان قلب مذهبی سنندج دانست.

معابر و خیابانهایی که در چهار دور مسجد ایجاد شده‌اند، دسترسی به مسجد را از همه طرف سهل و آسان می‌سازند. در ترکیب صحیح فضاها و رعایت تناسب بین حجمها را نیز یکی دیگر از ابعاد شایان توجه در ساخت بنا می‌توان محسوب نمود.

یکی دیگر از ویژگیهای این بنا که آن را در میان تمامی بناهای قبل و بعد خود در کردستان متمایز می‌سازد، وسعت کاشیکاری آن است. کاشی در این بنا نه‌تنها به صورت تزئینی بلکه به عنوان عایقی مطمئن به کار رفته. ویژگی دیگر آن استفاده وسیع از معماران، آجرتراشان، کاشیکاران و نجاران اصفهانی در ساخت آن است. جالب توجه‌تر اینکه «امان‌اللّه خان» شاعری را از اصفهان دعوت کرد تا در وصف بنا شعر بسراید. به تقلید از سنّت معماری اسلامی ایران، دورتادور میانسرا (صحن حیاط) مسجد را حجرات دوازده‌گانه مدرسه‌ای محاط نموده و بدین ترتیب بنا کاربری آموزشی نیز پذیرفته است. آب جاری که امروزه نیز در حوض سنگی وسط میانسرای بنا جریان دارد، از قناتی در پنج‌کیلومتری شمال غربی سنندج به این نقطه آورده شده است.

مسجد دارالاحسان در ضلع غربی قلعه حکومتی به روی مکان بلند تری نسبت به بافت شهر قرار دارد

از مهم‌ترین تزیینات بنا می‌توان به کاشی‌کاری‌های گسترده هفت‌رنگ اشاره کرد که در نماهای داخلی و خارجی بنا به ویژه در ایوان‌های جنوبی و شرقی دیوارهای حیاط مدرسه و نمای حجره‌ها به صورت وسیع دیده می‌شود. یکی از از این عنصر یا به صورت مستقل و یا به شکل تلفیق با عناصر آجرکاری استفاده شده است. در واقع تمامی نمای درآیگاه، نمای رو به صحن میانسرای مدرسه و نمای دو ایوان اصلی و بزرگ شرقی و جنوبی بنا و نیز بخش فوقانی محراب آن با استفاده از این عامل زینت یافته‌اند.

کاشیهایی با لعاب چند رنگ که به هنگام ساخت بنا در تمامی آن به کار رفته. بخشی از این کاشیها که مستقیماً در معرض جریانات جوی قرار داشته، کم‌کم فروریخته‌اند، و کاشیهایی که کمتر در معرض عوامل طبیعی قرار داشته‌اند، تاکنون سالم مانده است. طرح‌های تزئینی گل و گیاه تشکیل شده است که به صورتهای اسلیمی در درون و اطراف ترنج و نیم‌ترنجهایی که به عنوان طرح مرکزی محسوب می‌شوند ظاهر گردیده‌اند. کاشیهای «معقلی» که در زمانهای بعد و به هنگام مرمت جای کاشیهای «با لعاب چند رنگ» را گرفته‌اند و از عناصر هندسی که به صورت ستاره‌های هشت‌پر یا گلهای هندسی در نما تشکیل شده است. بیشترین سهم را در تزیین بنا کاشیهای چند رنگ به خود اختصاص داده‌اند. بعلاوه از کاشیهای معرق در تزیین گلدسته‌های دوگانه بنا که پیوسته در معرض خطرات ناشی از عوارض طبیعی قرار دارند، استفاده گردیده تا در مواقع لزوم به‌راحتی بتوان نسبت به تعویض اجزای آن اقدام نمود.

خطوط ثلث و نستعلیق را نیز که با رنگ سفید به روی کاشیها نوشته شده می‌توان ازجمله عناصر تزئینی مهم بنا محسوب نمود.

از مهم‌ترین تزیینات مسجد دارالاحسان می‌توان به کاشی‌کاری‌های گسترده هفت‌رنگ اشاره کرد

اطراف شبستان و سر ستون‌های مسجد دارالاحسان با قرآن تزئین شده است

یکی ازعناصرتزئینی مسجد دارالاحسان، تزئینات آجری است که از آجرهای بی‌لعاب و لعابدار تشکیل شده 

منابع:  fa.wikipedia.org  kurdistan.ichto.ir ، بيتوته ، ويرايش www.irsanat.com